Communiceren met mensen met dementie kan een uitdaging zijn. Maar door middel van persoonlijke aandacht en de juiste technieken, is het mogelijk om contact te blijven maken – óók in de laatste levensfase.
Communicatieverlies versus geheugenverlies
‘Als je het mij vraagt, moeten we dementie niet alleen als geheugenverlies, maar vooral ook als communicatieverlies gaan zien’, vertelt spreker, onderzoeker en auteur Kasper Bormans. Hij onderzoekt al jaren hoe we beter kunnen communiceren met mensen met dementie, en kijkt hoe bepaalde technieken – bijvoorbeeld uit de reclamewereld – ons kunnen helpen om contact te leggen met de mens áchter de ziekte.
Isolatie
Saskia en Agnes Megens runnen sinds 2015 samen de Herbergier in Etten-Leur: een kleinschalig woonconcept waarin zorgondernemers samenwonen met en zorgen voor gemiddeld 16 ouderen met dementie. Agnes en Saskia zien dagelijks hoe de ziekte ouderen sociaal isoleert. ‘We merken bijvoorbeeld dat veel familieleden worstelen met communiceren naarmate de dementie vordert, omdat ze hun dierbare niet meer herkennen. Terwijl je in die laatste levensfase nog zo veel moois met elkaar kunt delen – als je maar weet hoe.’
Praktische handvaten
Kasper heeft technieken verzameld die kunnen helpen om met de mens áchter de ziekte te blijven communiceren. ‘Zo heb je het echo-effect: door de woorden van je gesprekspartner letterlijk te herhalen, maak je duidelijk dat je naar ze luistert en ze serieus neemt – dat ze ertoe doen,’ legt hij uit. ‘Of neem het gevoel van keuzevrijheid. In plaats van mensen te vertellen wat ze moeten doen – bijvoorbeeld een boterham eten – laat je ze een keuze maken: wilt u een boterham met kaas of met hagelslag? Zo’n kleine nuance geeft mensen met dementie een groter gevoel van eigenwaarde.
‘En zelfs als praten niet meer lukt, zijn er nog zo veel andere manieren om contact te leggen’, vult zorgondernemer Saskia aan. ‘Daarvoor kun je een beroep op andere zintuigen doen, via aanraking of muziek bijvoorbeeld. Een mooi lied roept bij iedereen emotie op, ook als je het niet meer herkent.’
Ken de mens
Dat het belangrijk is om mensen met dementie een gevoel van autonomie te geven, weet zorgondernemer Agnes als geen ander. ‘In de Herbergier proberen we bewoners daarom zo veel mogelijk hun gewone leven te laten leiden. Dat betekent dat ze kunnen doen en laten wat ze willen: er is geen vast programma en de deur staat altijd open.’
Saskia: ‘Maar daar zit nog een stap vóór: je moet iemand goed leren kennen om te weten wat hij of zij nodig heeft. Als een bewoner veel op z’n kamer zit, kan dat een teken van afzondering zijn. Óf het is gewoon een introvert persoon, en daar is natuurlijk niets mis mee. Pas als je lange tijd persoonlijke aandacht hebt voor bewoners, weet je waar ze behoefte aan hebben en hoe je ze een fijne dag bezorgt. Dáár draait het om. Het welzijn van de mens met dementie is nog belangrijker dan de medische zorgt die we bieden.’
Blijven prikkelen
Volgens Kasper is het belangrijk om mensen met dementie te blijven prikkelen en uit te dagen. En precies die aanpak typeert de Herbergier, legt Agnes uit. ‘Eigenlijk zijn we gewoon een groot huishouden. Ja, we leveren zorg, maar verder doen we met elkaar de alledaagse dingen: koken, wassen, boodschappen doen. Daardoor voelen bewoners zich betrokken.'
‘We merken dat deze aanpak werkt’, vult Saskia aan. ‘Een van onze nieuwste bewoonsters woonde lang alleen, nadat haar man was overleden. Ze keek enorm op tegen een verhuizing, maar was thuis ook niet meer gelukkig. Ze woont nu sinds een paar maanden bij ons, en we hebben haar echt zien opbloeien: ze ziet er gezonder uit, voelt zich goed en gaat er cognitief zelfs op vooruit. Dat is voor ons het grootste compliment, en het bewijs dat persoonlijke aandacht het verschil maakt.’
Als Kasper één tip mag geven? ‘We hebben de neiging om mensen met dementie naar vroeger te vragen, naar het leven dat achter ze ligt. Maar iedereen heeft toekomstperspectief nodig, een reden om elke dag uit bed te komen – óók ouderen. Vraag ze de volgende keer dus liever eens waar ze naar uitkijken of wat ze heel graag nog eens zouden willen doen in hun leven. En neem je afscheid? Zeg dan niet ‘Ik ga’, maar ‘Tot de volgende keer.’’
Ook interesse in het zorgondernemerschap? Volg dan een (online) informatiebijeenkomst. Meld je aan via: www.herbergier.nl/zorgondernemer-worden